بی خوابی

بی خوابی یکی از شایع ترین اختلالات خواب است و کمتر کسی را می توان یافت که تجربه هرچند زودگذری از آن را نداشته باشد. آنچه افراد مبتلا به بی خوابی را دچار نگرانی و در بسیاری اوقات درماندگی می کند، تداوم و مزمن شدن بی خوابی است.
وقتی از بی خوابی صحبت می کنیم، اغلب به یاد تاخیر در شروع خواب می افتیم. اینکه به رختخواب می رویم اما هرچه سعی می کنیم خوابمان نمی رود و افکار مزاحم مانع شروع خوابمان می شود. اما بی خوابی اشکال و انواع دیگری هم دارد، نوع دیگر بی خوابی، اختلال در تداوم خواب است، در این نوع بی خوابی، بیمار مکرراً از خواب بیدار می شود و بسیاری از افراد، در به خواب رفتن مجدد هم با مشکل مواجه می شوند. نوع دیگر بی خوابی زود بیدار شدن از خواب است. به عنوان مثال فردی که بطور معمول ساعت ۶ صبح از خواب بیدار می شود، مدتی است که به جای ساعت ۶، ساعت ۳ صبح از خواب بیدار می شود و این در حالی است که احساس می کند، نیاز خوابش تامین نشده و هرچه سعی می کند نمی تواند بیشتر بخوابد. این حالت در افراد افسرده همچنین به دنبال مسافرت به غرب جهان (آمریکای شمالی یا جنوبی) رخ می دهد. در نوع دیگر بی خوابی فرد 8 ساعت خواب معمول خود را دارد؛ ولی وقتی بیدار می شود احساس سرحالی و شادابی نمی کند.
لذا همانطور که توضیح داده شد بی خوابی موضوعی ساده و یک بعدی نیست و انواع مختلفی دارد که افراد مختلف می توانند به یکی از انواع بی خوابی دچار شود و یا در یک زمان، به چند نوع از انواع بی خوابی دچار شوند. مثلاً هم در شروع خواب مشکل داشته باشند و هم مکرراً از خواب بیدار شوند. مسلمآ درمان این بیماران سخت تر خواهد بود. به هرحال درمان بی خوابی، خوردن قرص های خواب آور نیست. این کار نه تنها مشکل بیمار را حل نمی کند، بلکه درمان علت اصلی بی خوابی را نیز به تاخیر می اندازد. از آنجا که بسیاری از این داروهای خواب آور پس از مدتی اثر خواب آوریشان از بین می رود، لذا این بیماران مجبور می شوند داروی بیشتری مصرف کنند و از طرف دیگر چون علت اصلی بی خوابی در بسیاری از اوقات پیدا نمی شود، لذا علت اصلی بدون درمان باقی و مشکل بیمار همچنان به قوت خود باقی می ماند. وابستگی به این داروهای خواب آور از یک طرف و عدم درمان علت اصلی بی خوابی و مزمن شدن آن از طرف دیگر باعث می شود تا درمان بی خوابی بسیار مشکل تر و پیچیده تر از مراحل اولیه بیماری شود. بنابراین توصیه اکید می شود مبتلایان به بی خوابی، در مراحل اول بی خوابی برای درمان مراجعه کنند تا با سهولت بیشتر و سریع تر درمان شوند. مسلماً درمان بی خوابی باید براساس علت آن انجام شود. متاسفانه بسیاری از بیماران خودسرانه و به توصیه دوستان و آشنایان، از داروهایی که معمولاً عارضه ی آنها خواب آلودگی است، استفاده می کنند. این اقدام باعث می شود بی خوابی آنها برای ماهها و حتی سالها درمان اساسی نشود. به عنوان مثال بسیاری از مبتلایان به بی خوابی، از داروهای آنتی هیستامین به عنوان خواب آور استفاده می کنند، در صورتیکه این داروها برای درمان آلرژی و  حساسیت های فصلی استفاده می شوند و خواب آوری برای این گروه از داروها، یک عارضه و اثر سوء محسوب می شود. سالهاست که داروسازان تلاش می کنند تا آنتی هیستامینی تولید کنند که اثر خواب آوری کمتری داشته باشد. حال، برخی از بیماران این داروها را به عنوان داروی خواب آور استفاده می کنند که اقدامی کاملاً اشتباه است.

اما برای درمان صحیح بی خوابی ابتدا باید علت بی خوابی را شناخت و به درمان آن پرداخت. مهمترین علل بی خوابی را بدین ترتیب می توان طبقه بندی نمود:

1. عوامل محیطی مثل سر و صدا: مسلماً سر و صدای زیاد در اتاق خواب یکی از علل مهم بی خوابی و بخصوص بیدار شدن های مکرر است. افرادی که در آپارتمان های پر ازدحام زندگی می کنند و دیوار و سقف های آپارتمان ها خاصیت عایق بودن صدا را ندارند، مشکل سر و صدا می تواند به تنهایی مانع خواب راحت افراد شود؛ بخصوص افرادی که خواب سبک تری دارند. از دیگر عوامل محیطی می توان به گرما یا سرمای زیاد اشاره کرد که هر کدام به تنهایی می توانند مانع خواب فرد شده و یا آنکه فرد را از خواب بیدار کنند. از دیگر عوامل مهم محیطی می توان به نور اشاره نمود. نور محیط می تواند مانع خواب فرد شود. هر چه میزان نور اتاق بیشتر باشد احتمال آنکه فرد خواب راحتی داشته باشد کمتر می شود.
2. عوامل روحی روانی: عوامل روحی روانی بخصوص ابتلا به بیماریهای خلقی از جمله افسردگی می تواند خواب فرد را به شدت مختل کند. درمان بی خوابی این افراد در صورتی اساسی خواهد بود که در ابتدا افسردگی آنها درمان شود.
3. استرس: استرس های طی روز بخصوص استرس های شغلی می تواند باعث بی خوابی فرد شود. توصیه می شود به ویژه ۳-۲ ساعت قبل از خواب محیط آرامی را فراهم آورد و حتی از بحث وجدل دوری جست. در صورتیکه احتمال می دهید صحبت با کسی به جدل و بگو مگوهای استرس زا ختم می شود آنرا به زمانی موکول کنید که با ساعت خواب شما فاصله داشته باشد.
4. مشکلات جسمی و ابتلا به بیماریها: معمولاً ابتلا به بیماری بخصوص بیماریهای عفونی نیاز به خواب ما را افزایش می دهند ولی ابتلا به برخی از بیماریها نیز می تواند خواب ما را مختل سازد. ابتلا به بیماریهای اسکلتی ـ عضلانی که معمولاً با درد همراه است، می تواند مانع خواب ما شود. کمردرد، درد در زانو و درد اندام فوقانی بخصوص شانه و مچ دست از جمله ی این موارد می باشند. سردرد به علت های مختلف، ناراحتی های گوارشی و درد معده، ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی و درد در قفسه سینه، بیماریهای ریوی به ویژه ابتلا به بیماریهایی مثل آسم که همراه با سرفه های مکرر هستند، ابتلا به دیابت و یا بزرگی پروستات که افراد مبتلا، به علت دفع ادرار مجبورند بارها از خواب بیدار شوند، همگی از عللی هستند که می توانند خواب افراد را مختل کنند. از طرف دیگر مصرف بسیاری از داروها نیز خود می تواند مانع خواب افراد شوند، مانند داروهای ضد فشار خون، برخی داروهای اعصاب و روان و برخی داروهای قلب و عروق بخصوص اگر این داروها شب هنگام و قبل از خواب مصرف شوند.

عواملی که سیکل خواب و بیداری طبیعی بدن را بر هم می زنند

شایعترین و مهمترین عامل در این گروه، شب کاری (کار در شیفت های چرخشی یا ثابت شب) است. یکی از مهمترین و شایع ترین شکایات شب کاران بی خوابی است. بسیاری از شب کاران به علت مشکلات ناشی از شب کاری بخصوص به علت  بی خوابی شبهای بعد از شیفت کاریشان، مجبور به ترک کار خود می شوند، چرا که بدن آنها نمی تواند تغییر ساعت خواب را تحمل کند. در بسیاری از مشاغل افراد مجبورند که شب تا صبح را بیدار بمانند همچون پرستاران، پزشکان، نگهبانان، پرسنل اورژانس، آتش نشانی و خلبانان، رانندگان و…

مطالعات نشان داده است که بیش از ۲۰% شاغلین مجبور به نوبت کاری و شب کاری هستند و بیش از ۶۰% این افراد دچار مشکلات خواب بخصوص بی خوابی می شوند که در صورت عدم پیشگیری و یا درمان، هم سلامتشان به مخاطره می افتد و هم در فعالیت ها و وظایف شغلیشان دچار خطا و حوادث بیشتری می شوند. این افراد می بایست در اولین فرصت به متخصصین طب کار جهت تنظیم برنامه های کاری خود مراجعه کنند.
همچنین کسانی که به غرب یا شرق دنیا مسافرت می کنند نیز موقع خواب و بیداری خود، دچار مشکل می شوند. علت آن است که ساعت داخلی بدن آنها طبق روال قبلی خواب آلوده می شود و یا از خواب بیدار می شود در حالی که مکان جدید، ساعت خواب و بیداری دیگری را طلب می کند. هرچه مسافت طی شده بیشتر باشد، مشکل این افراد نیز شدیدتر خواهد بود. این افراد اگر برای مشکل خود فکری نکنند، ممکن است تا چند هفته، در خواب و بیداری خود مشکل پیدا کنند. مصرف ملاتونین طبق دستور پزشک یکی از درمانهای خوب برای رفع مشکل بی خوابی این افراد خواهد بود. این اختلال را Jet lag می نامند چرا که به دنبال اختراع موتور جت و مسافرتهای هوایی این اختلال بروز پیدا کرد.
با توجه به علل فوق الذکر می توان به راحتی قبول کرد که درمان  بی خوابی مصرف قرص های خواب آور نخواهد بود. بخصوص اگر بدانیم اکثر قرص هایی که افراد به عنوان قرص خواب آور می شناسند، اثر اصلیشان خواب آوری نیست، از مصرف این داروها اجتناب خواهیم کرد.
از جمله داروهایی که به اشتباه به عنوان خواب آور مصرف می شوند می توان به  آنتی هیستامین ها، برخی داروهای ضد تشنج و برخی آرام بخش ها اشاره کرد. لذا اگر بخواهیم یک درمان را برای همه مبتلایان به بی خوابی توصیه کنیم قطعاً توصیه به رعایت بهداشت خواب می باشد و اگر بخواهیم از یک کار افراد را بر حذر داریم، عدم مصرف خودسرانه ی داروهای خواب آور خواهد بود.