Blog
در گذشته که وسایل حمل و نقل سریع اختراع نشده بودند مسافرت ها به کندی صورت می گرفت و افراد برای رسیدن به مقصد مدت زمان زیادی را در راه ها می گذراندند. با پیشرفت وسایل حمل و نقل بر سرعت این وسایل افزوده شد و بالطبع زمانی که صرف مسافرت ها می شد کاهش یافت. با ظهور هواپیماهای جت و پرسرعت این کاهش زمانی به اوج خود رسید و حالا دیگر افراد می توانستند مسافت های طولانی را در مدت کوتاهی طی کنند. این تغییر سریع موقعیت مکانی برای بدن انسان زیاد خوشایند نبود و موجب ظهور اختلالی در ریتم های شبانه روزی بدن شد که امروزه این اختلال را به نام Jet Lag می شناسیم.
Jet Lag اصطلاحی است جهت توصیف نشانه هایی که از اختلاف بین ساعت درونی و محیط خارج هنگامی که یک شخص چندین منطقه زمانی را به سرعت طی می کند، ناشی می شود. این حالت در مسافرت هایی که با وجود مسافت زیاد در مدت زمان کوتاهی انجام می شوند، دیده می شود مانند مسافرت طولانی با هواپیما. درچنین شرایطی ریتم های فیزیولوژیک بدن که ذاتا با سیکل های شبانه روزی منطبق می باشند برای هماهنگی با ساعت منطقه جدید ناچارند که مجددا تنظیم شوند. به طور کلی Jet lag درمسافرت های به سمت شرق به صورت شایع تر و با شدت بیشتر نسبت به زمانی که مسافران به سمت غرب حرکت می کنند، دیده می شود.
نشانه ها
نشانه های Jet lag موقتی و گذرا بوده و شامل موارد زیر می باشند:
- کاهش هوشیاری و خواب آلودگی افراطی در طی روز
- افت عملکرد روزانه
- احساس کسالت و بی حالی
- ناراحتی های معده
- اختلال در سیکل های قاعدگی در زنانی که اغلب در سفرند.
- بیخوابی، افرادی که به سمت شرق مسافرت می کنند علائمی مشابه سندرم فاز خواب تاخیری نشان می دهند بدین صورت که شب ها دیرهنگام به خواب می روند و صبح ها نیز دیر ازخواب بیدار می شوند. افرادی که به سمت غرب مسافرت می کنند علائمی مشابه سندرم فاز خواب زودرس نشان می دهند بدین صورت که در اوائل شب به خواب می روند و صبح ها نیز قبل از سحر از خواب بیدار می شوند.
درمان
- اجرای توصیه های زیر می تواند در کاهش علائم Jet lag موثر باشد.
- قبل از مسافرت برنامه زمانی معقولی برای خوابیدن داشته باشید. بعضی از افراد فکر می کنند که اگر قبل از مسافرت به میزان کمتری بخوابند و به این طریق موجب خستگی فیزیکی و روحی خود شوند، در روزهای بعد از مسافرت خواب راحت تری خواهند داشت. توصیه می کنیم از انجام دادن این کار بپرهیزید زیرا ممکن است باعث ایجاد بیخوابی درشما شود.
- اگر قرار است به سمت شرق مسافرت کنید چندین روز قبل از سفر شب ها زودتر به رختخواب روید. در مقابل اگر قرار است به سمت غرب مسافرت کنید، چندین روز قبل از سفر دیرتر به رختخواب روید.
- مایعات زیاد بنوشید ولی از مصرف الکل و کافئین خودداری کنید.
- اگر به طور منظم ورزش می کنید در مقصد نیز این کار را ادامه دهید، از ورزش کردن در اواخر روز خودداری کنید زیرا ممکن است باعث بیخوابی شما در شب شود.
- درچند روز اول پس از رسیدن به مقصد مدت بیشتری بیرون از منزل باشید و به انجام فعالیت های کاری خود بپردازید.
- غذاهای کم کالری در صبح و پرکالری در شب بخورید. صبح ها یک صبحانه پرپروتئین سبب افزایش سطح هورمون هایی می شود که در نهایت سبب افزایش هوشیاری می شوند. شب ها نیز یک شام پرکربوهیدرات سبب افزایش سطح هورمون های موثر در ایجاد خواب می شوند.
- اگر در مقصد سفرتان قصد انجام یک کار مهم و یا یک قرار ملاقات مهم دارید، سعی کنید چندین روز زودتر مسافرت نمایید تا بدن شما خودش را با شرایط جدید وفق دهد. در مسابقات ورزشی که آمادگی بدنی از اهمیت زیادی برخوردار است این کار ارزش زیادی دارد. در مسابقات قهرمانی توصیه می شود حداقل 2-3 هفته زودتر در محل مسابقات اردو زده شود ( خصوصا کشورهای غربی خیلی دور مثل امریکا و یا کشورهای شرقی مانند چین و ژاپن).
مصرف ملاتونین می تواند درکاهش اثرات سوء Jet lag موثر واقع شود. 5-3 میلی گرم از ملاتونین را چندین روز قبل و بعد از مسافرت درهنگام خوابیدن مصرف کنید.
پاراسومنیاها گروهی از اختلالات خواب هستند که درآنها رفتارها و عملکردهای فیزیکی یا گفتاری ناخوشایند و غیرمطلوبی درهنگام خواب رخ می دهند. این گروه از اختلالات خواب می توانند در مراحل گذر از خواب به بیداری و یا بیداری به خواب، درخواب REM و در خواب non-REM رخ دهند.
پاراسومنیاها را می توان به 2 دسته تقسیم کرد:
1 - پاراسومنیاهای اولیه که اختلالات مربوط به مراحل خواب بوده و ناشی از نقص عملکرد سیستم های تنظیم کننده ی خواب و بیداری می باشند.
2- پاراسومنیاهای ثانویه که در آنها اختلالات سیستم ها و ارگان های دیگر بدن در خواب بروز پیدا می کنند.
الف) پاراسومنیاهای اولیه (Primary Parasomnia)
پاراسومنیاهای اولیه تعدادی از اختلالات خواب را در بر می گیرند که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1- کابوس شبانه (Nightmare)
کابوس های شبانه، رویاهای ترسناکی هستند که در خواب REM رخ داده و منجر به احساس ترس، وحشت و اضطراب درفرد می شوند. فردی که یک کابوس شبانه را تجربه می کند ضربان قلب و ریتم تنفسی او افزایش یافته، شدیدا عرق کرده و ناگهان از خواب REM بیدار می شود. در این حالت فرد قادر به توصیف جزئیات رویای ترسناکی که درخواب دیده است، می باشد. فرد پس از تجربه یک کابوس شبانه به سختی دوباره به خواب خواهد رفت. این اختلال می تواند در اثرعواملی همچون اضطراب، از دست دادن یک فرد نزدیک و یا اثرات منفی بعضی از داروها ایجاد شود. این اختلال معمولا در نیمه دوم خواب رخ می دهد و در کودکان شایع تر است.
2- وحشت شبانه (Night terrors)
فردی که یک وحشت شبانه را تجربه می کند ناگهان با یک حالت وحشت زده ازخواب می پرد. این فرد ممکن است بیدار به نظر برسد ولی درحقیقت گیج و منگ بوده و قادر به برقراری ارتباط با دنیای بیرون نیست. فرد دراین حالت به محرک های محیطی نظیر صدای افراد دیگر پاسخی نشان نمی دهد و بیدارکردن کامل او کارسختی است، این حالت در حدود 15 دقیقه طول می کشد و بعد از آن فرد دوباره به خواب می رود. هنگامی که صبح روز بعد فرد از خواب بیدار می شود معمولا وقایع شب گذشته را به خاطر نمی آورد. این اختلال درمراحل سوم و چهارم خواب non-REM صورت می گیرد و غالبا در نیمه اول خواب بروز می کند.
افرادی که وحشت های شبانه را تجربه می کنند ممکن است به علت انجام حرکات شدید و ناگهانی به خودشان یا افراد دیگر آسیب بزنند. این اختلال در بچه ها نسبتا شایع است و تقریبا در 5 درصد از آنها که اکثرا 3 تا 5 ساله می باشند رخ می دهند. بچه های مبتلا به این اختلال اغلب در خواب حرف می زنند و یا درخواب راه می روند . این اختلال که ممکن است یک جنبه وراثتی داشته باشد، درافراد بزرگسال نیز رخ می دهد. مصرف الکل و یا مشکلات عاطفی شدید می تواند بروز وحشت های شبانه را در بزرگسالان تشدید کند.
3- پیاده روی درخواب (Sleep walking)
دراین اختلال ممکن است به نظر برسد فردی که درحال راه رفتن است بیدار می باشد ولی درحقیقت او خواب است. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است رفتارهای اتوماتیک پیچیده ای از جمله قدم زدن به آهستگی، حمل اشیا به بیرون رفتن ازاتاق و یا هرفعالیت دیگری با پیچیدگی ها و مدت های زمانی متغیر انجام دهد، حتی رانندگی کردن. معمولا چشمان این افراد درهنگام انجام دادن این اعمال باز می باشد و امکان دارد در زیر لب زمزمه نیز بکنند ولی ارتباط برقرارکردن با آنها مشکل است. برخلاف آنچه که اکثر افراد فکر می کنند، بیدارکردن فردی که درحال پیاده روی درخواب است، خطرناک نمی باشد. فرد ممکن است پس از بیدارشدن گیج بوده و نسبت به محیط اطراف آگاهی نداشته باشد ولی اگر فرد را بیدار نکنید، خطر آن بیشتر است زیرا فرد نسبت به محیط اطرافش هیچ گونه آگاهی و ذهنیتی نداشته و ممکن است به زمین بخورد، ازجایی پرت شود و یا هرحادثه دیگری برای او پیش آید .
همانند وحشت های شبانه، اگر فردی که شب گذشته درخواب راه رفته را بیدار نکرده باشید، صبح روز بعد فرد هیچ گونه خاطره ای از عملکرد شب گذشته خود ندارد. این اختلال دراکثر موارد اوائل شب و درمراحل سوم و چهارم خواب non-REM بروز می یابد ولی می تواند اوائل صبح درخواب REM نیز رخ دهد. این اختلال معمولا درکودکان 8 تا 12 ساله دیده میشود. بیشتر کودکان مبتلا هنگامی که وارد سنین نوجوانی می شوند دیگر این اختلال را نشان نمی دهند ولی وقوع آن درسنین جوانی، میانسالی و سالمندی نیزگزارش شده است. به نظر می رسد که این اختلال جنبه ارثی داشته باشد.
4- صحبت کردن درخواب (Sleep Talking)
صحبت کردن درخواب اختلالی است که درگذر از مراحل خواب به بیداری بروز می یابد. اگرچه این اختلال معمولا بی ضرر است و آسیبی به فرد وارد نمی کند ولی ممکن است درخواب افراد دیگر ایجاد اختلال کند . صحبت کردن درهنگام خواب هم می تواند شامل صداهای ساده و بی مفهوم باشد و هم می تواند مکالمه های طولانی را دربرگیرد. فردی که شب گذشته درخواب صحبت کرده است هیچ گونه خاطره ای از آن ندارد و آن را به یاد نمی آورد. صحبت کردن درخواب می تواند به وسیله عوامل و فاکتورهای خارجی مانند تب، تنش های عاطفی و یا دیگراختلالات خواب ایجاد شود.
5- مستی خواب (Sleep Drunkenness)
مستی خواب معمولا هنگامی رخ می دهد که فرد در اوائل شب ازخواب Non-REM به طورناگهانی بیدار شود. این حالت با هیچ گونه وحشتی همراه نیست. افرادی که این حالت را تجربه می کنند به کندی به محرک ها پاسخ می دهند و در فهمیدن و درک وقایع بیرونی مشکل دارند. این افراد نیز صبح روز بعد هیچ گونه خاطره ای از وقایع شب گذشته ندارند و این حالت را به یاد نمی آورند.
6- اختلال رفتار در مرحله خواب RBD)-REM sleep Behavior Disorder)
افراد مبتلا به این اختلال در هنگام دیدن رویا درخواب REM ، حرکات مربوط به رویا را در دنیای بیرون نیز انجام می دهند (Dream Enactment). درحالت طبیعی تون عضلات درخواب REM از بین می رود (Atonia) و عضلات هیچ گونه انقباض و عملکردی از خود نشان نمی دهند. ولی درافراد مبتلا این واقعه رخ نداده و تون عضلات حفظ می شود. این نقص موجب می شود وقتی که فرد درحال دیدن رویا است، حرکاتی که به طور خیالی در رویا انجام می دهد را درمحیط خارج به طورواقعی اجرا کند . این حرکات هم می توانند ساده و آرام باشند و هم می توانند حرکات شدیدی از جمله مشت زدن، چنگ انداختن، لگد زدن، بیرون پریدن از رختخواب و یا فریاد زدن و نعره کشیدن را نیز دربرگیرند. این حرکات شدید می توانند موجبات صدمه به همسر فرد را فراهم آورند.
این اختلال معمولا در مردان بالای 50 سال بروز پیدا می کند ولی می تواند زنان و یا افراد جوان تر را نیز مبتلا کند. این اختلال متفاوت از وحشت های شبانه و پیاده روی درخواب است زیرا در این حالت می توان فرد را به راحتی از خواب بیدار کرد و همچنین فرد محتویات رویایی که می دیده است را به طور کامل به یاد می آورد. ترک اتانول یا داروهای مسکن و خواب آور می تواند بروز این اختلال را تشدید کند.
ب) پاراسومنیاهای ثانویه (Secondary Parasomnia)
این گروه از پاراسومنیاها اختلالاتی از جمله تشنج، آریتمی های قلبی، ریتلاکس معده، دیس کینزی تنفسی (نقص در انجام حرکات ارادی تنفسی)، اسپاسم مری، دندان قروچه درخواب و... را در بر می گیرند.
اختلال خواب افراد شب کار بر عملکرد، ایمنی و سلامت آن ها تأثیر دارد. آزمون سنجش خواب آلودگی طی روز (Multiple Sleep Latency Test (MSLT می تواند یک ارزیابی قابل اعتماد از اثرات محرومیت از خواب را ارایه دهد. محدود کردن خواب شبانه به 5 ساعت در یک شب منجر به افزایش قابل توجه خواب آلودگی فرد می شود و بعد از 2 شب منجر به کاهش Sleep Latency می گردد. شیفت کاران نسبت به افراد غیر شیفت کار بیشتر چرت می زنند و طول مدت چرتشان هم طولانی تر است و با این کار کمبود خواب خود را جبران می کنند.
پلی سومنوگرافی یا PSG متداول ترین تستی است که در مراکز اختلالات خواب انجام می شود. این تست برای تشخیص بسیاری از اختلالات خواب Gold Standard محسوب می شود که از جمله آنها می توان به سندرم آپنه خواب انسدادی، سندرم آپنه خواب مرکزی، PLMD و نارکولپسی اشاره کرد. یکی از عوارض و نشانه های مشترک این اختلالات، خواب آلودگی درطی روز می باشد. استفاده مستقیم PSG در تشخیص خواب آلودگی در طی روز به کاربرد آن در تست های MSLT و MWT بر می گردد که اختصاصاً به این جهت طراحی شده اند.
PSG یک تست چند پارامتری است که عملکرد تعدادی از ارگان ها و سیستم های بدن انسان را در خواب ضبط و ثبت می کند. EEG (نوار مغز)، EKG یا ECG (نوارقلب)، EMG (نوار عضله)، EOG (نوار چشم)، جریان هوای تنفسی، تلاش تنفسی، درصد اشباع اکسیژن خون از اجزای معمول یک PSG محسوب می شوند.
برای انجام تست PSG فرد باید یک شب را در آزمایشگاه خواب بخوابد. طول مدتی که فرد خواب است تعدادی الکترود (صفحات کوچک فلزی) و وسایل دیگر برای ضبط اطلاعات لازم به بیمار متصل می شود. علی رغم تغییر فضای خواب و اتصال تعداد زیادی الکترود و وسایل دیگر به بیماران، اکثر بیماران حتی بهتر از روزهای معمول در آزمایشگاه خواب، به خواب می روند. تنها تعداد اندکی از بیماران اظهار می کنند که نسبت به شرایط معمول خواب بدتری داشته اند.
در این تست نوار عضله از یکی از عضلات پا برای ثبت حرکات پاها و همچنین از یکی از عضلات چانه برای اندازه گیری تون عضلانی کلی بدن گرفته می شود.
از داده های PSG می توان اطلاعات زیادی بدست آورد که تعدادی از آنها شامل موارد زیر می باشند:
میزان تأخیر خواب
مدت زمانی که طول می کشد تا افراد به خواب روند در افراد سالم و بیماران مبتلایان به اختلالات خواب متفاوت است. در تست MSLT و MWT نیز میزان تاخیر خواب محاسبه می شود که بیانگر شدت خواب آلودگی افراد می باشد.
مراحل خواب
یک خواب طبیعی به ترتیب شامل مراحل 1، 2، 3 و 4 فاز Non-REM و فاز REM می باشد که 6-4 دفعه این سیکل در یک شب تکرار می شود. مدت این مراحل در افراد بیمار بسته به نوع بیماری آنها متفاوت می باشد.
کیفیت خواب
تعداد کل دقایقی که فرد در خواب بوده تقسیم بر کل زمانی که فرد در رختخواب به سر برده بیانگر کیفیت خواب است. این میزان در افراد طبیعی برابر 90-85 درصد است، در صورتی که افراد بیمار بسته به نوع بیماریشان کیفیت خواب به مراتب پایین تری دارند.
نامنظمی های تنفسی مانند آپنه و هایپوپنه
هایپوپنه به معنی کاهش جریان هوای تنفسی به میزان کمتر از 80 درصد حد پایه و آپنه به معنی کاهش جریان هوای تنفسی به میزان کمتر از 20 درصد حد پایه به مدت بیش از 10 ثانیه می باشد. جمع آپنه و هایپوپنه در افراد طبیعی کمتر از 5 است، ولی در افراد مبتلا به سندرم آپنه خواب گاهی تا 600 عدد هم می رسد.
تعداد Arousal
Arousal به معنی بیداری کوتاه مدت در حد چند ثانیه است که فرد متوجه آن نمی شود. در arousal الگوی امواج مغزی ناگهان تغییر می کند و مشابه حالت بیداری می شود. Arousal در نتیجه موارد مختلفی از جمله حرکت پاها و ناراحتی های تنفسی ایجاد می شود. موارد زیاد arousal در خواب افراد می تواند نشانه ابتلای آنها به اختلالات خواب و یا خستگی و عدم خواب کافی آنها باشد.
ناهنجاری های ریتم قلبی، وضعیت بدن در طی خواب و الگوی حرکت پاها از دیگر مواردی است که از PSG بدست می آید.